کد مطلب:276462 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:101
بیان فرموده امام در توقیع
در توقیع شریفی كه از آن حضرت روایت شده، چنین آمده است: و بسیار دعا كنید برای تعجیل فرج كه آن فرج شما است. [1] .
می گویم: با دقّت در قسمت پیشین این فرمایش تردیدی نمی ماند كه منظور از فرج، ظهور آن حضرت است نه تعجیل فرج و گشایش خود مردم.
ماقبل این گفتار چنین است: و امّا علّت آنچه از غیبت واقع شده، پس خداوند - عزّوجلّ - می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْیاءَ إِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُوءكُمْ»؛ [2] ای كسانی كه ایمان آورده اید سؤال نكنید از چیزهایی كه اگر برایتان افشا شود به ضرر شما است. به درستی كه هیچ یك از پدرانم نبود مگر این كه بیعتی از طاغوت زمانش بر گردنش قرار داشت، و حال آن كه من هنگامی كه خروج می كنم، هیچ كدام از طاغوت ها بر گردنم بیعتی ندارند. و امّا نحوه بهره وری از من در دوران غیبتم همانند بهره وری از خورشید است هنگامی كه ابر آن را از دیدگان پوشانده باشد. و من البتّه مایه ایمنی اهل زمین هستم هم چنان كه ستارگان مایه ایمنی اهل آسمانند، پس از آنچه برای شما فایده ای ندارد مپرسید، و برای آگاه شدن از آنچه تكلیف ندارید خود را به زحمت میندازید، و بسیار دعا كنید برای تعجیل فرج كه آن فرج شما است، و سلام بر تو ای اسحاق بن یعقوب و بر هركه پیرو راه حق باشد. [3] .
اسحاق بن یعقوب - كه این توقیع خطاب به او صادر شده - علمای ما چیزی درباره اش نگفته اند، مگر این كه اعتماد و اطمینان كلینی و سایر بزرگان و مشایخ بر او بر خوبی و جلالت قدرش دلالت دارد. همچنین سلام كردن مولی صاحب الزمان - عجّل اللَّه فرجه الشریف - بر او - در این توقیع - بهترین دلیل بر عظمت و شخصیت والای او است.
[ صفحه 420]
و امّا مشار الیه این جمله: «آن فرج شما است» یكی از چند احتمال است:
احتمال یكم: این كه منظور فرج خود آن حضرت و بیان علّت امر به دعا كردن برای فرج باشد، به عبارت دیگر: آن حضرت تأكید می فرماید كه: فرج شماها بستگی به ظهور من دارد، نزدیك بودن اسم اشاره (ذلك =آن) به كلمه فرج مؤید این احتمال است.
همچنین تمام روایاتی كه بیانگر آنند كه با فرج آن حضرت برای اولیای خدا فرج حاصل می گردد، نیز مؤیّد این احتمالند. قسمتی از این روایات در حرف «ف» گذشت.
احتمال دوم: این كه منظور فرج آن حضرت است، و بیان علّت این كه فرموده: بسیار دعا كنید. [یعنی: بسیار دعا كردن مایه فرج است] .
احتمال سوم: این كه مقصود از آن، همین دعا برای تعجیل فرج باشد، یعنی: با دعا كردن برای تعجیل فرج و ظهور من، فرج شما حاصل می شود.
احتمال چهارم: این كه منظور بیان اثر بسیار دعا كردن است، یعنی: با بسیار دعا كردن برای تعجیل فرج و ظهور من، فرج شما حاصل می گردد.
این ها احتمالاتی است كه در خاطرم می گذشت و خداوند حقایق امور و واقعیت های مستوره را می داند.
با توجه به این كه كلمه ذلك - چنان كه در علم نحو ثابت است - برای اشاره به دور می باشد، دو احتمال اخیر نزدیك تر به واقع به نظر می آید، و نیز در تأیید این دو احتمال مضمون روایتی است كه ان شاء اللَّه خواهد آمد كه: فرشتگان برای كسی كه در حق برادر مؤمن خود در حال غیاب او دعا كند، چندین برابر آنچه دعا كرده از درگاه خداوند درخواست می نمایند و نیز در بعضی روایات دلالت بر مقصود هست.
اگر بگویید: معنی حاصل شدن فرج برای دعا كننده چیست؟
می گویم: حاصل شدن فرج برای دعا كننده به یكی از چند نحوه است:
1 - این كه به آرزوهای دنیایی و حوائج و خواسته های مختلفی كه در راه آن ها تلاش می كند، به بركت این دعا خواهد رسید زیرا كه این دعا وسیله هرگونه خیر و صلاح است.
2 - این كه خداوند به بركت این دعا به جای امیدی كه دارد، از او همّ و غم را دور می سازد و حاجتش را برمی آورد، زیرا كه كمك به مظلوم سبب یاری خداوند به كمك
[ صفحه 421]
كننده است - چنان كه تفصیل این معنی خواهد آمد ان شاء اللَّه.
3 - این كه خداوند متعال صبر و استقامت در محنت ها و سختی ها را به او عنایت فرماید، و در نرسیدن به مقصود به او تحمّل و خویشتن داری دهد، و دشواری ها را بر او آسان گرداند، هم چنان كه آهن را برای داوودعلیه السلام نرم كرد.
البته تمام این ها بر فرض آن است كه حكمت الهی بر آن نباشد كه فرج كلّی واقع شود، و آن صاحب دعوت نبوی و صولت حیدری و شجاعت حسینی ظهور یابد، كه اگر آن فرج واقع شود مقصود نهایی و منظور اصلی تحقق یافته است.
و باید گفت كه ظاهراً این امر بر استحباب دلالت دارد، و ندیده ام كه كسی از علمای ما به وجوب آن فتوی داده باشد. و شاهد بر مستحب بودنش علّت آوردن در جمله بعد است، اضافه بر این كه در فرمایشات امامان علیهم السلام اوامر بسیاری هست كه بر استحباب دلالت دارد، و نیز اگر واجب بود بیشتر اهل ایمان بلكه همه ایشان آن را می شناختند، چون عامّ البلوی است، همان طور كه سایر واجبات را می شناسند.
و این كه امر با واژه: (أكثروا: بسیار دعا كنید) آمده بر آنچه از احتمالات اختیار كردیم دلالت دارد.
می گویم: با دقّت در قسمت پیشین این فرمایش تردیدی نمی ماند كه منظور از فرج، ظهور آن حضرت است نه تعجیل فرج و گشایش خود مردم.
ماقبل این گفتار چنین است: و امّا علّت آنچه از غیبت واقع شده، پس خداوند - عزّوجلّ - می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْیاءَ إِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُوءكُمْ»؛ [2] ای كسانی كه ایمان آورده اید سؤال نكنید از چیزهایی كه اگر برایتان افشا شود به ضرر شما است. به درستی كه هیچ یك از پدرانم نبود مگر این كه بیعتی از طاغوت زمانش بر گردنش قرار داشت، و حال آن كه من هنگامی كه خروج می كنم، هیچ كدام از طاغوت ها بر گردنم بیعتی ندارند. و امّا نحوه بهره وری از من در دوران غیبتم همانند بهره وری از خورشید است هنگامی كه ابر آن را از دیدگان پوشانده باشد. و من البتّه مایه ایمنی اهل زمین هستم هم چنان كه ستارگان مایه ایمنی اهل آسمانند، پس از آنچه برای شما فایده ای ندارد مپرسید، و برای آگاه شدن از آنچه تكلیف ندارید خود را به زحمت میندازید، و بسیار دعا كنید برای تعجیل فرج كه آن فرج شما است، و سلام بر تو ای اسحاق بن یعقوب و بر هركه پیرو راه حق باشد. [3] .
اسحاق بن یعقوب - كه این توقیع خطاب به او صادر شده - علمای ما چیزی درباره اش نگفته اند، مگر این كه اعتماد و اطمینان كلینی و سایر بزرگان و مشایخ بر او بر خوبی و جلالت قدرش دلالت دارد. همچنین سلام كردن مولی صاحب الزمان - عجّل اللَّه فرجه الشریف - بر او - در این توقیع - بهترین دلیل بر عظمت و شخصیت والای او است.
[ صفحه 420]
و امّا مشار الیه این جمله: «آن فرج شما است» یكی از چند احتمال است:
احتمال یكم: این كه منظور فرج خود آن حضرت و بیان علّت امر به دعا كردن برای فرج باشد، به عبارت دیگر: آن حضرت تأكید می فرماید كه: فرج شماها بستگی به ظهور من دارد، نزدیك بودن اسم اشاره (ذلك =آن) به كلمه فرج مؤید این احتمال است.
همچنین تمام روایاتی كه بیانگر آنند كه با فرج آن حضرت برای اولیای خدا فرج حاصل می گردد، نیز مؤیّد این احتمالند. قسمتی از این روایات در حرف «ف» گذشت.
احتمال دوم: این كه منظور فرج آن حضرت است، و بیان علّت این كه فرموده: بسیار دعا كنید. [یعنی: بسیار دعا كردن مایه فرج است] .
احتمال سوم: این كه مقصود از آن، همین دعا برای تعجیل فرج باشد، یعنی: با دعا كردن برای تعجیل فرج و ظهور من، فرج شما حاصل می شود.
احتمال چهارم: این كه منظور بیان اثر بسیار دعا كردن است، یعنی: با بسیار دعا كردن برای تعجیل فرج و ظهور من، فرج شما حاصل می گردد.
این ها احتمالاتی است كه در خاطرم می گذشت و خداوند حقایق امور و واقعیت های مستوره را می داند.
با توجه به این كه كلمه ذلك - چنان كه در علم نحو ثابت است - برای اشاره به دور می باشد، دو احتمال اخیر نزدیك تر به واقع به نظر می آید، و نیز در تأیید این دو احتمال مضمون روایتی است كه ان شاء اللَّه خواهد آمد كه: فرشتگان برای كسی كه در حق برادر مؤمن خود در حال غیاب او دعا كند، چندین برابر آنچه دعا كرده از درگاه خداوند درخواست می نمایند و نیز در بعضی روایات دلالت بر مقصود هست.
اگر بگویید: معنی حاصل شدن فرج برای دعا كننده چیست؟
می گویم: حاصل شدن فرج برای دعا كننده به یكی از چند نحوه است:
1 - این كه به آرزوهای دنیایی و حوائج و خواسته های مختلفی كه در راه آن ها تلاش می كند، به بركت این دعا خواهد رسید زیرا كه این دعا وسیله هرگونه خیر و صلاح است.
2 - این كه خداوند به بركت این دعا به جای امیدی كه دارد، از او همّ و غم را دور می سازد و حاجتش را برمی آورد، زیرا كه كمك به مظلوم سبب یاری خداوند به كمك
[ صفحه 421]
كننده است - چنان كه تفصیل این معنی خواهد آمد ان شاء اللَّه.
3 - این كه خداوند متعال صبر و استقامت در محنت ها و سختی ها را به او عنایت فرماید، و در نرسیدن به مقصود به او تحمّل و خویشتن داری دهد، و دشواری ها را بر او آسان گرداند، هم چنان كه آهن را برای داوودعلیه السلام نرم كرد.
البته تمام این ها بر فرض آن است كه حكمت الهی بر آن نباشد كه فرج كلّی واقع شود، و آن صاحب دعوت نبوی و صولت حیدری و شجاعت حسینی ظهور یابد، كه اگر آن فرج واقع شود مقصود نهایی و منظور اصلی تحقق یافته است.
و باید گفت كه ظاهراً این امر بر استحباب دلالت دارد، و ندیده ام كه كسی از علمای ما به وجوب آن فتوی داده باشد. و شاهد بر مستحب بودنش علّت آوردن در جمله بعد است، اضافه بر این كه در فرمایشات امامان علیهم السلام اوامر بسیاری هست كه بر استحباب دلالت دارد، و نیز اگر واجب بود بیشتر اهل ایمان بلكه همه ایشان آن را می شناختند، چون عامّ البلوی است، همان طور كه سایر واجبات را می شناسند.
و این كه امر با واژه: (أكثروا: بسیار دعا كنید) آمده بر آنچه از احتمالات اختیار كردیم دلالت دارد.
[1] كمال الدين: 485:2؛ و احتجاج: 284:2.
[2] سوره مائده، آيه 101.
[3] كمال الدين: 485:2؛ و بحار الانوار: 92:52.